شناخت خطوط اضافی در آهنگسازی

خطوط اضافی

شاید برای خواننده پرسشی ایجاد شود كه چه احتیاجی به كلیدهای متفاوت داریم؟ مگر نمی‌شود تمام آهنگ‌ها را با یك كلید نوشت؟ برای یافتن پاسخ این پرسش توجه كنید كه هر نت موسیقی شخصیت منحصر به فردی دارد و آن هم فقط با بسامد آن مشخص می‌شود. یعنی وقتی نت «لا» با بسامد 440 هرتز را در نظر بگیریم، تنها و تنها یك نت در جهان هستی وجود دارد كه بسامد آن 440 هرتز است و هرگز دو تا نیست و حتی نت «لا» اگر بسامدش دوبرابر شود یعنی «لا»ی 880 هرتز و یا نصف شود مثل «لا»ی 220 هرتز باز هم در هنگام شنیدن ملاحظه می‌كنیم با وجود شباهت ظاهری آنها، تفاوت قابل تشخیصی وجود دارد. بنابراین با قرار گرفتن نت‌ها بر روی خطوط حامل، در عمل، بسامد آنها نیز مشخص می‌شود، با این توضیح كه بسامد آنها از پایین به بالا افزایش می‌یابد. اینك به پرسش اصلی بازمی‌گردیم كه چرا نمی‌توان تمام نت‌های موسیقی را فقط با یك كلید بر روی خطوط حامل نوشت؟ توجه كنید تعداد اصوات موسیقایی قابل شنیدن با گوش انسان بسیار بیشتر از ظرفیت یك خط حامل پنج تایی است. یعنی اگر تمام نت‌ها را بخواهیم در روی فقط یك حامل و آن هم با یك كلید بنویسیم تعداد بسیار زیادی از نت‌ها، بالاتر و یا پایین‌تر از خطوط حامل قرار می گیرند. در چنین حالتی برای این که بتوان نت های خارج از پنج خاط حامل را شناسایی کرد، لازم است از خطوط اضافه کمک بگیریم. تا زمانی که خطوط اضافه قابل شمارش باشند، مفید هستند ولی بدیهی است خواندن و نوشتن نت‌های خیلی دور از خطوط حامل که خط های اضافی زیادی دارند، دشوار خواهد بود. چنانكه در شكل (6) می‌بینید نت‌های بیرون از خطوط حامل با خط ‌های اضافی همراه اند و هرچه نت از حامل دورتر می‌شود، خطوط اضافه بیشتری به آن تعلق می گیرد، به طوری كه خواندن آنها گاهی اوقات بسیار وقت‌گیر و آزاردهنده است.

به همین دلیل و به جهت سهولت نت‌خوانی و نت‌نویسی، كلید لازم برای حامل را با توجه به گستره صدایی هر آهنگ انتخاب می‌كنند. صداهای زیر یا بسامد بالا معمولاً‌با كلید سل خط دوم نوشته می‌شوند، برای مثال نت‌نویسی صدای سازهای نی، كمانچه، سرنا و بخشی از صدای سنتور، تار و سه‌تار با این كلید نوشته می‌شود. همچنین آوانویسی صدای آوازی زنان و برخی مردان نیز با استفاده از همین كلید صورت می‌گیرد. برای نت‌نویسی صداهای متوسط از كلید «دو»ی خط سوم استفاده می‌كنند. بخش زیادی از صداهای تار و سه‌تار، كمانچه آلتو، رباب و كرنا قابل نگارش با این كلید است. صدای آوازی بیشتر مردان و برخی از زنان بم‌خوان نیز با این كلید نوشته می‌شود و بالاخره صداهای بم را با كلید «فا»ی خط چهارم می‌نویسند. این كلید صدای سازهایی چون بربط (عود)، تارباس، قیچك باس، بخشی از صداهای قانون و همینطور صدای آوازی مردان بم‌خوان را پوشش می‌دهد.