تعریف میزان، کسر میزان و انواع آن در آهنگسازی

میزان

قدما موسیقی را بخشی از علم می‌دانستند و آن را همسنگ با دانش ریاضی قرار داده‌اند. این پندار البته بی‌دلیل نیست چرا كه موسیقی یكی از دقیق‌ترین پدیده‌هاست و هر تغییر و تحولی در آن هر چند احساسی باشد باز هم قاعده‌پذیر و قانونمند است. تاكنون با نت‌های هفتگانه و همینطور تقسیمات زمانی آنها آشنا شدید. اینك یك پرسش: اگر بخواهیم یك قطعه آهنگ را روی كاغذ بنویسیم با چه معیاری نت ها را پشت سر هم بچینیم؟ آیا می‌توان بدون در نظر گرفتن ارزش زمانی نت‌ها آنها را پشت سر هم اجرا كنیم؟ بی‌گمان نتیجه‌ی چنین كاری موسیقی دلنشین نخواهد بود. برای سازماندهی و آرایش درست نت‌ها لازم است آنها را از نظر زمانی دسته‌بندی كنیم و هر دسته باید از قاعده‌ی تعیین شده‌ای پیروی كند تا به نتیجه‌ی مطلوب دست یابیم. درست مثل سربازان یك لشكر كه بدسته‌های مختلف تقسیم شده و تحت امر فرمانده به اجرای نقش خود می‌پردازند. بدین منظور در موسیقی واژه‌ی میزان را معرفی می‌كنیم. میزان در حقیقت ظرفی است كه تعداد محدودی نت از نظر زمانی در آن جای می‌گیرند. از آنجا كه ارزش زمانی هر میزان از قبل تعیین شده است، نت‌های داخل آن میزان مجازند در همان زمان مشخص شده به اجرا درآیند و بنابراین پس از پایان مهلت خویش، نوبت به نت‌های میزان بعدی می رسد. میزان ها با یك خط عمودی از همدیگر جدا می‌شوند كه این عامل جدایی را خط میزان می‌گویند.

میزان ها انواع مختلفی دارند و نوع آن ها در ابتدای هر آهنگ مشخص می‌شود. ارزش زمانی تمامی میزان‌های یك آهنگ مساوی است مگر این كه نوع میزان عوض شود. پرسش: در یك میزان چه تعداد نت و از كدام نمونه‌ها باید قرار دهیم تا ظرفیت آن پر شود؟ این درست مثل این است كه از شما بپرسند چقدر آب در یك لیوان جای می‌گیرد؟ چه پاسخی می‌دهید؟ روشن است تا اندازه و ظرفیت لیوان را ندانید نمی‌توانید به این پرسش پاسخی صحیح بدهید.

ظرفیت میزان

میزان ها دارای اشكال گوناگونی هستند و همینطور كشش زمانی و ظرفیت شان مختلف است. برای مثال بعضی از میزان ها دارای كششی برابر یك نت گرد هستند، بعضی با یك نت سفید و یا بعضی دیگر دارای كشی برابر سه عدد نت سیاه هستند و الی آخر.

انواع میزان

ساده ترین میزان در موسیقی همان میزان دوضربی است كه از یك ضرب قوی و یك ضرب ضعیف تشكیل می شود. با تغییر در نوع دسته بندی نت ها می توانیم میزان های دیگری را بوجود آوریم. این بار لیوان ها را سه تا سه تا دسته بندی می كنیم. در نمونه های دیگر از میزان های موسیقایی را ملاحظه میكنیم كه هر میزان از سه ضرب تشكیل شده است. ضرب اول قوی و ضرب های دوم و سوم ضعیف هستند. طریقه شمارش آنها نیز بسیار آسان است. یك، دو، سه ـ یك، دو، سه ـ … اینك به معرفی میزان چهار ضربی می پردازیم. یعنی دسته بندی لیوان ها را بصورت چهار تا چهار تا انجام می دهیم. آنچه در می بینید ساختمان یك میزان چهار ضربی است كه از یك ضرب قوی در ابتدا، یك ضرب ضعیف پس از آن، یك ضرب نیمهقوی در پی آن و سرانجام یك ضرب ضعیف دیگر تشكیل شده است. نحوهی شمارش به این صورت است: یك، دو، سه، چهار ـ یك، دو، سه، چهار ـ … در موسیقی میزان های دیگری هم وجود دارد كه بیشتر آن ها از تركیب همین سه نمونه بدست می آیند. مانند میزان های پنج ضربی كه از یك دو ضربی به اضافه یك سه ضربی تشكیل می شوند. آشنایی با آن ها را در گفتارهای بعدی پی می گیریم.

کسر میزان

وقتی نوع میزان‌بندی یك آهنگ مشخص شد و خواستیم آن را روی كاغذ بنویسیم، لازم است نوع میزان در همان ابتدای آهنگ نوشته شود تا نوازنده یا خواننده هنگام اجرای آن متوجه باشد كه با چه نوع میزانی سر و كار دارد. این كار با استفاده از اعداد كسری صورت می‌گیرد. ولی معمولاً خط كسری بین دو عدد را نمی‌نویسند. مثل 4/4 ، 2/4 و 3/4 . به این اعداد كسر میزان می‌گویند. عدد بالایی تعداد ضرب های یك میزان را معلوم می‌كند. پس 4/4 یعنی میزانی كه دارای چهار ضرب و هر ضرب برابر با یك سیاه است. 3/4 و 2/4 نیز به همین ترتیب.

میزان های ترکیبی

تاكنون صحبت از میزان‌های ساده دوضربی، سه‌ضربی و چهارضربی بود و چنان كه اشاره شد. هر ضرب یك میزان ساده فقط می‌تواند به 2، 4 و یا 8 قسمت مساوی تقسیم شود. همین نكته موجب تفاوت عمده میزان‌های ساده و تركیبی است. زیرا در میزان تركیبی هر ضرب فقط می‌تواند به 3، 6 و یا 12 قسمت مساوی تقسیم شود. برای تركیبی كردن میزان‌های ساده كافی است در مقابل هر ضرب یك نقطه قرار دهیم.